Warunkowe umorzenie postępowania karnego – jak działa?

Polski Kodeks karny przewiduje warunkowe umorzenie postępowania karnego jako jeden ze środków probacyjnych. Po jego zastosowaniu sprawca nie jest uznawany za skazanego, chociaż fakt warunkowego umorzenia wpisywany jest do Krajowego Rejestru Karnego. Pozostaje się jednak osobą niekaraną, aczkolwiek dzieje się to pod pewnymi warunkami, których wykonanie jest całkowicie konieczne – w przeciwnym razie postępowanie karne jest wznawiane i sprawcę czeka normalna rozprawa.

Za warunkowym umorzeniem postępowania musi przemawiać kilka przesłanek. Po pierwsze, popełnione przestępstwo musi być zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat. Po drugie, okoliczności zdarzenia muszą być w pełni jasne: idzie za tym najczęściej konieczność przyznania się sprawcy i jego dokładne zeznania. Po trzecie, sprawca nie może być wcześniej karany, a jego wina nie może być znaczna. Jego dotychczasowe postępowania oraz reakcja na przestępstwo i zachowanie po nim muszą wskazywać, że nie popełni go już po raz drugi i nałożenie kary byłoby niecelowe. Wreszcie, społeczna szkodliwość czynu nie może być znaczna (musi być więc umiarkowana).

Obligatoryjnie przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego sąd nakazuje sprawcy obowiązek naprawienia dokonanych przez niego szkód na rzecz poszkodowanego. Fakultatywnie może orzec również zadośćuczynienie doznanej krzywdy (a więc szkody niematerialnej polegającej na wycenie strachu, cierpienia, niepewności itd.). W razie potrzeby sąd może zamiast tych środków oszacować odpowiednią nawiązkę na rzecz poszkodowanego i nakazać jej zapłatę.

Fakultatywnie sąd może orzekać także różne obowiązki wskazane w artykule 72 Kodeksu karnego m.in. konieczność łożenia na czyjeś utrzymanie. Może nałożyć również świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości do 60 000 zł, orzec przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstw lub tych, które były do popełnienia ich wykorzystane lub zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2. Sąd może również zdecydować o oddanie sprawcy pod dozór kuratora bądź innej organizacji zajmującej się celami wychowawczymi.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego trwa od roku do lat trzech i trwa od ustawowego czasu uprawomocnienia się wyroku. Zostanie ono obligatoryjnie wznowione, jeżeli sprawca popełni umyślne przestępstwo i zostanie skazany przed końcem okresu próby. Stanie się tak również jeżeli sprawca narusza rażąco porządek prawny mimo pisemnego upomnienia ze strony kuratora sądowego. Fakultatywnie sąd może wznowić postępowanie karne jeżeli sprawca narusza porządek prawny popełniając np. przestępstwo nieumyślne, uchyla się od uiszczenia zasądzonych środków kompensacyjnych, środków karnych, przepadku, orzeczonych obowiązków lub dozoru. Sąd może również wznowić postępowanie karnego, jeżeli sprawca narusza rażąco porządek prawny w momencie między wydaniem wyroku a jego uprawomocnieniem się np. popełnia wówczas jakieś przestępstwo.

Po okresie umorzenia postępowania karnego sąd ma jeszcze sześć miesięcy na ocenę zachowania sprawcy przestępstwa, aby ewentualnie wznowić postępowanie.